Święty Jan Nepomucen
Jan urodził się w 1348 r. w Pomuku (późniejsza nazwa Nepomuk) koło czeskiej Pragi. Pierwsza pewna i ścisła wiadomość o jego życiu pochodzi z roku 1370. Wówczas, będąc jeszcze klerykiem, Jan figurował w dokumentach kurii biskupiej w Pradze w charakterze notariusza. W roku 1380 został wyświęcony na kapłana i otrzymał probostwo przy kościele św. Galla (Gawła) w Pradze. Równocześnie pełnił obowiązki notariusza przy arcybiskupie Janie Jenzensteinie. W roku 1381 studiował prawo na uniwersytecie w Pradze. W latach 1382-1387 studiował także w Padwie. W roku 1387 jako doktor prawa powrócił do Pragi. Został mianowany kanonikiem przy kolegiacie św. Idziego, a w dwa lata potem również kanonikiem przy kościele świętych Piotra i Pawła w Wyszehradzie. W roku 1390 został archidiakonem i proboszczem w Zatoc (Saaz). Stąd jednak rychło arcybiskup Pragi powołał Jana na swojego wikariusza generalnego. Był to wielki zaszczyt, bowiem urząd ten dawał Janowi pierwsze miejsce po metropolicie w diecezji.
Podczas trwającego sporu między Wacławem IV Luksemburczykiem a arcybiskupem Pragi Jan, będąc mediatorem, został uwięziony przez porywczego króla (razem z dwoma prałatami) 20 marca 1393 r. i poddany torturom. Według relacji brał w nich udział sam król. Potem na pół żywego Jana zrzucono w nocy z mostu Karola IV do rzeki Wełtawy, która przepływa przez Pragę. Ludowa legenda dodała do żywotu, że kapłanowi przywiązano kamień młyński do szyi i że kamień ten urwał się; że niezwykła jasność obudziła mieszkańców Pragi; że król, widząc poruszenie ludu, odbył pokutę i tym podobne opowieści. Według "Kroniki" Tomasza Ebendorfera z Haselbach z 1450 r. Jan zginął, ponieważ odmówił ujawnienia tajemnicy spowiedzi małżonki królewskiej - królowej Zofii. Uważany jest za pierwszego męczennika tajemnicy spowiedzi. Ciało Męczennika znaleziono dopiero po pewnym czasie (17 kwietnia) i pochowano w kościele Świętego Krzyża, położonym blisko rzeki. Z czasem przeniesiono je do grobowca pod katedrą z napisem: Johannes de Pomuk.
Po śmierci Wacława IV (+ 1419) kult Męczennika zaczął się szerzyć spontanicznie. Szybko pojawiły się jego pierwsze życiorysy, a nawet była mu oddawana liturgiczna cześć. W wieku XVII jest już nazywany "błogosławionym" i wymieniany wśród patronów Pragi i Czech. Oficjalny proces rozpoczęto jednak dopiero w roku 1710 z polecenia cesarza Józefa I. Innocenty XIII w 1720 roku potwierdził tytuł błogosławionego. Ten sam papież zatwierdził tekst Mszy świętej i Liturgii Godzin ku czci Błogosławionego na Czechy, Austrię, Niemcy, Polskę i Litwę. Dnia 19 marca 1729 roku papież Benedykt XII ogłosił go formalnie świętym. Podobnie jak język św. Antoniego w Padwie, tak też język św. Jana Nepomucena jest zachowany cało w artystycznym, osobnym relikwiarzu katedry praskiej.
Święty Jan jest patronem zakonu jezuitów, Pragi, spowiedników, szczerej spowiedzi, dobrej sławy i tonących oraz orędownikiem podczas powodzi. Jest także patronem mostów. Śladami niegdyś bardzo żywego kultu św. Jana Nepomucena są liczne figury stawiane zazwyczaj na rozstajach dróg i w okolicy przepraw rzecznych. Wiele takich figur można spotkać w całej Polsce. Jest także popularnym patronem kościołów i parafii.
W ikonografii Święty przedstawiany jest w stroju kapłańskim, w sutannie, rokiecie, birecie. W ręku palma męczeńska. Niekiedy trzyma palec na ustach (symbol zachowanej tajemnicy). Jego atrybutami są: klucz, książka, kłódka, krzyż w ręce, zapieczętowany list, most, z którego został zrzucony, pieczęć, wieniec z pięciu gwiazd, wieniec z gwiazd - w środku napis TACUI - "milczałem"; woda, zamek.
Przy kościele, przed plebanią, na zdobionej kanelurami kolumnie ustawiono polichromowaną figurę św. Jana Nepomucena. Jest on bardzo popularny na Pomorzu, ale również w innych regionach Polski. W okolicznych miejscowościach na rogarkach święty wita i żegna podróżujących. Dlatego warto przybliżyć jego ciekawy życiorys i symbolikę nawiązującą do wagi tajemnicy spowiedzi, za którą oddał życie.
Historia:
Jan Welflin, zwany też Janem z Pomuk, Nepomucenem lub Nepomukiem, żył w II poł. XIV stulecia w Czechach. We wczesnym dzieciństwie został cudownie uleczony dzięki modlitwom rodziców, którzy w podzięce ofiarowali go na służbę Bogu. Po otrzymaniu święceń kapłańskich został altarystą (opiekunem) katedralnym, a potem proboszczem św. Galla w Pradze. Z czasem został mianowany kanonikiem przy kolegiacie św. Idziego w Pradze i był wikariuszem generalnym archidiecezji praskiej. Bywał zapraszany na dwór królewski, rozstrzygał spory i uczynił wiele dobrego dla swoich wiernych. Niebawem został również spowiednikiem królowej Zofii. Jego śmierć owiana jest legendą, która głosi, że król Wacław zwrócił się do ks. Jana z żądaniem wyjaśnienia, z czego spowiadała się królowa. Ponieważ odmówił, został wtrącony do więzienia. Skazano go na tortury, a potem z rozkazu króla Wacława zrzucono z mostu Karola do Wełtawy. Legenda podaje, że w miejscu jego utopienia pojawiło się na wodach Wełtawy światło, które pozwoliło odnaleźć zwłoki, a na niebie zapłonęło pięć gwiazd.
Prawdą jest, że ks. Jan został skazany przez króla Wacława, ale nie wiadomo, jaki dokładnie był tego powód. Na moście Karola w Pradze ustawiono w 1683 r. pierwszą figurę Nepomucena, choć kanonizowano go dopiero w 1729 r. Kult tego świętego rozpowszechnił się bardzo szybko w całej Europie.
Św. Jan Nepomucen przedstawiany jest jako kanonik, z krucyfiksem ułożonym na przedramieniu. Uważany jest za patrona mostów, przepraw, opiekuna życia rodzinnego, orędownika dobrej spowiedzi, sławy i honoru. Proszono go również o obronę przed obmową, zniesławieniem i pomówieniem. Według tradycji ludowej był świętym, który chronił pola i zasiewy przed powodzią, ale również i suszą. Dlatego figury św. Jana Nepomucena można spotkać jeszcze dzisiaj przy drogach w sąsiedztwie mostów, rzek, ale również na placach publicznych i kościelnych oraz na skrzyżowaniach dróg.
Atrybuty Nepomuckie - czyli po czym poznać figurę św. Jana Nepomucena:
KRUCYFIKS
zwykle przytulany przez Jana do piersi i adorowany spojrzeniem, ma ściśle określoną formę krzyża odpustowego.
PIEĆ GWIAZD
umieszczonych na aureoli świętego, to symbol ciał niebieskich, które ukazały się w momencie jego śmierci w nurtach Wełtawy. Symbolizują one również pięć liter układających się w łacińskie słowo TACUI - oznaczające "zachować milczenie" czyli "zachowaj tajemnicę"
KSIEGA
Św. Jan trzyma Księgę jako znak uczonego i teologa, zwykle zamkniętą jako znak tajemnicy. Jeśli jest otwarta, to często widoczny jest tekst fragmentu biblijnego mówiącego np. o dotrzymaniu sekretu. Księga czasem leży na stole bądź ołtarzu, czasem artysta powierzał ją aniołkowi.
ALBA, SUTANNA, KOMŻA (rokieta)
Często na białej albie (symbol czystości), z która widoczny jest najczęściej tylko kołnierzyk, i sutannie (czarnej, rzadko fioletowej jako oznaki kanonika) ma białą (od spodu fioletową) komżę-rokietę o wąskich rękawach.
BIRET
Nakrycie głowy, św Jan trzyma czasem w ręku lub powierza go aniołkowi - najczęściej wtedy, gdy figura stoi w/lub obok kościoła.
ALMUCJA (mantolet, mozzetta), frędzle
Obszyta gronostajem peleryna zwaną almucją (nieprecyzyjność stosowanej w źródłach terminologii - zob. np. u Kitowicza - powoduje, że ta część ubioru często zwana jest też mantoletem, mozzettą bądź mucetem) na znak godności duchownego od kanonika wzwyż. Jest ona często związana ozdobnym sznurem z frędzlami.
ZAROST
Jan ma zawsze brodę i wąsy.
Ubiór i wygląd Jana z Nepomuka
Ciekawe jest, że mimo średniowiecznego rodowodu Święty Jan zawsze ubrany jest w szaty kapłańskie z epoki kontrreformacji, choć moda kościelna mało zmienia się w ciągu wieków - z charakterystyczną czapką, zwaną biretem, na głowie, czasem ze stułą, oznaką spowiednika, na szyi.
Innymi atrybutami, które nie występują u naszego Jana są jeszcze:
PALMA - to typowy atrybut wszystkich męczenników jest gałązka palmy. Bywa bardzo bujna bądź skromna, jednoliściowa.
JĘZYK - wedle jednej z wersji podczas tortur św. Jana pozbawiono tej części ciała.
PALEC PRZY USTACH to oczywiście znak milczenia, symbolizujący dochowaną tajemnicę spowiedzi.
źródło: http://nepomuki.pl/nepomuk/atrybuty.htm#atrybuty
